Talengebruik in media en cultuur

Talengebruik bij cultuurdeelname

Van de Nederlandse panelleden zegt 27,5 % uitsluitend voor Nederlands te kiezen wanneer zij deelnemen aan cultuur, van de Vlaamse 23,7 %, van de Brusselse 5,7 % en van de Friese 32,2 %. Bij de Nederlandse deelnemers geeft 23,7 % aan naast Nederlands ook Engels te gebruiken, bij de Vlaamse 19,6 %. Verder zien we een verscheidenheid aan talen en talencombinaties verschijnen, waaronder opnieuw de Berbertaal Tamazight in Nederland en Turks in Vlaanderen, zoals bij sociale media. Ook traditionelere vormen van cultuur bieden deze thuistalen dus al een podium. 

Bij de Nederlandstalige Brusselaars komt de keuze voor Nederlands en Frans op de eerste plaats bij deelname aan cultuur (24,3 %), gevolgd door Nederlands en Engels (22,9 %). In tegenstelling tot bij online nieuwsvoorziening en sociale media steekt Engels Frans in de cultuurbeleving van de Nederlandstalige Brusselaar (nog) niet voorbij als eerste andere taal naast Nederlands. Het is opvallend dat er meer Friese dan Nederlandse en Vlaamse panelleden zijn die voor hun deelname aan cultuur uitsluitend Nederlands gebruiken (32,2 %); na enkel Nederlands volgen bij de Friese deelnemers zowel Nederlands als Fries (23,9 %) en Nederlands en Engels (16,1 %).

De resultaten voor uitsluitend Nederlands liggen bij deelname aan cultuur lager dan in andere domeinen. Dat heeft met name te maken met de lage keuze voor enkel Nederlands bij muziek. Bijna de helft van de Nederlandse, Vlaamse en Friese panelleden zegt soms naar Nederlandstalige muziek te luisteren, maar verder veeleer zelden tot nooit dan vaak of altijd.  De Brusselse panelleden horen nog minder vaak en zelfs zelden Nederlandstalige muziek. De voorkeurtaal voor muziek is in alle onderzochte gebieden Engels, want die taal komt in bijna alle antwoordcombinaties terug.

Deze voorkeur blijkt ook uit de verkoopcijfers uit 2015. Ondanks het Engelstalige overwicht (met 92 % singles en 76 % albums in Nederland, 94 % singles en 78,5 % albums in Vlaanderen), behoudt de Nederlandstalige muziek wel een zichtbare plaats, niet zozeer dankzij de verkoop van singles (met 6 % en 5 %) als wel dankzij de verkoop van volledige albums (met 21 % en 19,5 %).

Boeken en tijdschriften zeggen de Nederlandse en Vlaamse panelleden altijd of vaak uitsluitend in het Nederlands te lezen, met 81,1 % en 90,7 % in Nederland en 82,1 % en 90,6 % in Vlaanderen. Tegelijkertijd geven ze aan boeken niet alleen in Nederlands maar ook in Engels en andere talen te lezen. In Nederland leest 40,6 % in zowel Nederlands als Engels en 29,6 % enkel in Nederlands. In Vlaanderen leest 33,6 % enkel in Nederlands en 33,4 % in zowel Nederlands als Engels. Door de Nederlandstalige Brusselaars en de Friezen wordt minder vaak enkel in Nederlands gelezen (14,4 % en 24,8 %), het vaakst in Nederlands en Engels (33,6 %) of Nederlands en Fries (29,3 %) en verder nog in Nederlands in combinatie met Engels en Frans (25,2 %) of Engels (22,6 %).

Uit de verkoopcijfers uit 2015 blijkt dat in Nederland 90,7 % van de verkochte exemplaren Nederlandstalig is (oorspronkelijk dan wel vertaald), in Vlaanderen 92,0 %. In beide gebieden valt het grote aandeel Engelstalige boeken dat de panelleden zeggen te lezen niet zomaar uit de verkoopcijfers af te leiden (7,9 % en 4,9 %). Mogelijk worden Engelstalige boeken toch niet zo vaak gelezen als Nederlandstalige en ook via andere (online) kanalen dan de boekhandel aangeschaft.

Buitenlandse films en series op televisie bekijken de Nederlandse, Vlaamse en Friese panelleden altijd of vaak met Nederlandstalige ondertiteling, in 80,9 %, 80,8 % en 79,7 % bij films en 78,6 %, 78,8 % en 78,8 % bij series; bij de Nederlandstalige Brusselaars is dat slechts in 52,2 % en 52,8 % zo. Nederlandstalige ondertiteling is op televisie vaak een gegeven, maar geniet bij Nederlandse, Vlaamse en Friese panelleden ook de voorkeur: meer dan de helft is het er (helemaal) mee eens. Bij de Nederlandstalige Brusselaars is dat niet zo en ook niet-moedertaalsprekers lijken doorgaans iets minder happig op Nederlandstalige ondertiteling.

Tot slot hebben de onderzoekers gekeken naar de populairste televisieprogramma’s op basis van de kijkcijfers. In zowel Nederland als Vlaanderen prijken enkel Nederlandstalige programma’s in de toplijsten. Nederlanders en Vlamingen kijken televisie dus ook het liefst in oorspronkelijk Nederlands.

Wat concluderen de onderzoekers?

In het gecombineerde domein van media en cultuur voert Nederlands nog steeds de boventoon, al heeft Engels er een duidelijkere positie naast Nederlands verworven dan in andere domeinen. Op sociale media en bij klassieke cultuurbeleving krijgen ook kleinere thuistalen meer een podium.

Traditionele nieuwsbronnen zoals kranten en tv-journaals worden nog steeds het vaakst, maar minder uitsluitend in Nederlands geraadpleegd. Met name bij het raadplegen van nieuws online wordt beduidend meer Engels naast Nederlands gebruikt. Dit is volgens de onderzoekers iets om op te volgen, omdat het belangrijk is dat het Nederlands ook in de nieuwe media een positie weet te behouden.

Op sociale media wordt nog steeds het vaakst enkel Nederlands gebruikt, al komt Engels er vaker bij dan in het klassieke sociaal verkeer. De onderzoekers verklaren het grotere gebruik van Engels op sociale media door meer internationale vrienden en volgers. Dat blijkt vooral op Facebook en Twitter. WhatsApp en sms zijn meer voor Nederlandstalige contacten.

Ook binnen het domein van de cultuur heeft Engels naast Nederlands een positie verworven. In Nederland en Vlaanderen worden hoofdzakelijk Nederlandstalige boeken verkocht, maar het panel rapporteert vaker in Engels en andere talen te lezen dan de verkoopcijfers doen uitschijnen. Naar televisie kijken Nederlanders en Vlamingen bij voorkeur in het Nederlands of met Nederlandstalige ondertiteling. In de muziek is er een uitgesproken voorkeur voor Engels, al behoudt Nederlands er een zichtbare plaats. Dat blijkt vooral uit de verkoopcijfers van Nederlandstalige albums.

Wat concludeert de Taalunie?

In het gecombineerde domein van media en cultuur deelt het Nederlands zijn positie meer met Engels en andere talen dan in het sociaal verkeer en op het werk. Dat toont vooral de bredere talenkennis en de ruime internationale blik van de Nederlandstaligen en houdt voor de taal zelf geen bedreiging in. Nederlands blijft in het gebruik van media de boventoon voeren, ook bij online informatievoorziening, al komt Engels er vaker bij. Ook in de cultuurbeleving blijft Nederlands meestal de voorkeur genieten, behalve bij muziek.

De Taalunie beschouwt het niet als een probleem dat informatie online ook in Engels wordt geraadpleegd, naast Nederlands. Het Engelstalige aanbod dat er via internet bij is gekomen, is zo groot dat dit als een logische evolutie kan worden gezien. Het heeft geen zin tegen de stroom in te roeien, wel kan worden ingezet op een nog stevigere Nederlandstalige verankering. Dat kan bijvoorbeeld al door bestaande Nederlandstalige Wikipedia-pagina’s te verrijken met gegevens en materialen. Hiertoe kunnen zowel belanghebbenden als gebruikersgroepen gericht worden aangemoedigd.

De Taalunie beschouwt het evenmin als een probleem dat er in muziek een uitgesproken voorkeur voor Engels bestaat, zolang ook Nederlandstalige muziek maar een zichtbare plaats behoudt en dit deeldomein voor het Nederlands niet geheel verdwijnt. Uit de verkoopcijfers van Nederlandstalige albums blijkt dat Nederlandstalige muziek over een schare trouwe fans beschikt. Het is belangrijk die te blijven bedienen. Dat kan bijvoorbeeld door te stimuleren dat Nederlandstalige muziek die in een bepaald deel van het taalgebied wordt gemaakt, ook in andere delen een publiek vindt. Met de Lage Landenlijst op de Nederlandse en de Vlaamse radio tijdens de Week van het Nederlands in 2016 heeft de Taalunie alvast een eerste aanzet gegeven om de bekendheid over en weer te vergroten.

> Lees hier het volledige publieksrapport 'De Staat van het Nederlands'